Loslaten in vertrouwen!
Blog door Niesco Dubbelboer
Deze maand gaan in Den Bosch 120 gelote burgers aan de slag met de vraag hoe iedereen fijn oud kan worden in deze mooie Brabantse gemeente. En in april buigen 150 gelote Amsterdammers zich over de vraag hoe hun fraaie stad schoner kan worden. In dynamisch Rotterdam gaan gelote burgers zich dit voorjaar buigen over het klimaatvraagstuk. Aan deze burgerberaden is een intensief politiek proces vooraf gegaan. En terecht!
Het burgerberaad vraagt het nodige van de politici. Feitelijk gaat het om het delegeren van de taak om op een belangrijk thema beleid te ontwikkelen en daarover mee te besluiten. Dat is nogal wat. Het burgerberaad is, net als een referendum, een zeer intensieve en verregaande vorm van participatie. Dat is een bottleneck voor sommige partijen. ‘Loslaten in vertrouwen’, ooit de titel van een mooi rapport uit 2012 van de Raad voor het Openbaar Bestuur, is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Maar het is cruciaal voor een goed burgerberaad dat ‘de politiek’ zaken los durft te laten.
Er is een aantal factoren die dat moeilijk maken. Zo is de drang om risico’s te mijden in de bureaucratie groot. Het controle willen houden op het proces, ook om de wethouder niet in lastig vaarwater terecht te laten komen, is een andere. Verder hechten veel partijen aan het primaat van de politiek bij beleidsontwikkeling en besluitvorming. Dit zijn alle drie factoren die de ruimte beperken die burgers krijgen om mee te denken, mee te ontwikkelen en mee te besluiten in een bestuurlijk politieke omgeving.
En dus is het cruciaal om er veel aandacht aan te geven in de voorbereiding van het burgerberaad. Hoe kan de overdracht van deze belangrijke taak goed geschieden? Op basis van mijn ervaring tot dusverre rond het opstarten van de burgerberaden in Amsterdam, Rotterdam en ’s Hertogenbosch, loont het zeer de moeite om vooraf een gedegen politiek proces in te richten. Dit betekent dat er kennissessies voor raadsleden georganiseerd worden over de implicaties van het instrument burgerberaad. Dat er een klankbordgroep van raadsleden wordt opgericht met vertegenwoordigers van coalitie- én oppositiepartijen. In deze fase wordt er veel ruimte gegeven voor vragen en bedenkingen en om deze uitgebreid te bespreken. Het sluitstuk wordt gevormd door er vervolgens minimaal twee goede debatten over te voeren, een of twee keer in de commissie en een keer in de gemeenteraad. Centrale boodschap: heb vertrouwen in je burgers, geef goede kaders mee, maar laat het willen sturen los. Dit geldt niet alleen voor de inhoud van het onderwerp maar ook voor het proces van het burgerberaad. Nadat de politiek akkoord is gegaan en de loting en de uitnodigingen een representatieve groep deelnemers heeft opgeleverd wordt de eerste bijeenkomst georganiseerd. Het streven is om het burgerberaad van de deelnemers zelf te laten worden, zowel op de inhoud als op het proces. De gemeente dient hier ook los te laten en te vertrouwen op de kennis, ervaring en inzichten van de gelote burgers.
De hele voorbereiding ligt logischerwijs bij de overheid, maar om het eigenaarschap van de deelnemers te bespoedigen, is het goed om voldoende mate van onafhankelijkheid rondom het burgerberaad te organiseren. Het liefst door het inhuren van een onafhankelijk bureau dat het burgerberaad opzet en ondersteunt. En door het inzetten van een onafhankelijke voorzitter en neutrale tafelgespreksbegeleiders, die dienstbaar zijn aan de deelnemers van het burgerberaad. Laat ook de keus voor te raadplegen experts en ervaringsdeskundigen verder in het proces zoveel mogelijk bij het burgerberaad. Verder is het verstandig om een stuurgroep te hebben waarin niet alleen de wethouder en gemeentelijke directeuren zitten, maar ook partijen die met het onderwerp te maken hebben en een vertegenwoordiger van actieve bewoners. De onafhankelijk voorzitter zit hier ook in. De stuurgroep is er om, als er om wat voor reden dan ook, een spanning ontstaat tussen wat het burgerberaad wil en wat de gemeente van te voren bedacht had. Dit gaat om spanningen in het proces. Dat kan de planning zijn, de hoeveelheid en opzet van de latere bijeenkomsten, de experts die voorgesteld worden. De stuurgroep kan hierover knopen doorhakken, met de onafhankelijk voorzitter als vertegenwoordiger van het burgerberaad.
Op deze manier kan een burgerberaad het vertrouwen krijgen dat ze de taak om tot goede aanbevelingen voor beleid te komen, kan waarmaken.
Niesco Dubbelboer werkt vanuit verschillende posities al 35 jaar aan het versterken en vernieuwen van de democratie. Hij is als directeur verbonden aan stichting Agora Europa en de beweging Meer Democratie en werkt nauw samen met Bureau Burgerberaad.