Burgerberaad, balanceren tussen ‘open’ en beslotenheid
Blog door Louise Boelens (Team Burgerberaad)
Als toezichthouder was ik aanwezig bij het inwonersberaad (burgerberaad) van de gemeente Vijfheerenlanden. Het ging over de toekomst van de ontmoetingsplaatsen na de fusie tot deze gemeente. In mijn taakomschrijving legden we de nadruk op democratische waarden. In mijn ogen precies het punt waarover de deelnemers aan een burgerberaad en de gemeenteraad het met elkaar eens moeten zijn. Immers de raad geeft zeggenschap uit handen aan het burgerberaad en wil toetsen of dat via democratische regels is gegaan; de deelnemers willen ervaren dat ze in alle vrijheid met elkaar in gesprek gaan en dat het beraad volledig onafhankelijk is.
In een burgerberaad wil je ‘procedurele rechtvaardigheid’ realiseren. Dit begrip is afkomstig uit onderzoek naar beleving van rechterlijk optreden, maar wordt ook gebruikt over de relatie tussen inwoners en overheid. Als inwoners worden betrokken bij een besluit, willen ze vooral ervaren dat het proces (de aanpak) van de participatie of zeggenschap ‘rechtvaardig’ is verlopen. Als dat zo is kunnen ze goed leven met de uitkomst ervan. Ook als de uitkomst een andere is dan zij hadden gewild.
Zo’n proces moet voldoen aan ‘democratische waarden’. Het burgerberaad dus ook. En daarom biedt het een goed uitgangspunt voor het beoordelen van zo’n beraad. Wat zijn die democratische waarden? Toen we de taakomschrijving toezichthouder opstelden hebben we diverse rapporten erop nageslagen en komen uit op: vrije meningsuiting, inclusiviteit (iedereen wordt gehoord), deliberatie (onderzoekende dialoog), degelijke informatievoorziening, transparantie (openheid) en invloed.
Over al deze punten is het zinvol reflecteren bij de uitvoering van burgerberaden. Op alle punten zijn we -uitvoerders van burgerberaden- aan het leren en ontwikkelen. Bovendien staan de waarden niet op zichzelf. Er is een onderlinge samenhang en er zijn ook spanningsvelden. Zo verlangen de waarden van inclusiviteit en deliberatie dat het burgerberaad in vertrouwelijkheid en vrijheid kan overleggen. Dat betekent geen (ongevraagde) beinvloeding, geen gelobby, en dat deelnemers niet zich aan anderen hoeven te verantwoorden voor hun mening. Dat vraagt om ‘beslotenheid’. En dat roept weer de vraag op: hoe verhoudt zich dit tot de waarde ‘transparantie’?
Transparantie, oftewel openheid, heeft in een burgerberaad twee kanten, of eigenlijk drie. Intern moeten alle stappen die worden gezet glashelder zijn. De deelnemers moeten kunnen checken of zaken onafhankelijk en neutraal worden aangepakt. Ook de opdrachtgever, meestal gemeenteraad, wil hierover informatie -vandaar bijvoorbeeld dat een toezichthouder wordt aangesteld. Deze beide zijn terecht. Maar, of beter gezegd én, wat betekent die transparantie voor alle anderen, met name voor degenen die niet bij het burgerberaad aanwezig (kunnen) zijn.
Vragen die vaak worden opgeworpen bij de organisatie van een burgerberaad zijn: hoe kan de raad het beraad volgen? Kunnen ambtenaren aanwezig zijn? Kunnen ambtenaren meedoen als facilitator? Wat wordt gedeeld met het brede publiek? Wat laten we zien in foto’s en video’s? Mogen deelnemers op sociale media delen wat zij ervaren en ervan vinden?
In de burgerberaden waar ik bij ben geweest, direct of indirect, zie ik zeer verschillende antwoorden op deze vragen. Mijn mening is dat het ‘recht op vertrouwelijke deliberatie’ bovenaan staat. Ik kies daarom voor zoveel mogelijk ‘beslotenheid’ van het burgerberaad. Dat betekent bijvoorbeeld dat deelnemers niet worden geportretteerd in de media met hoe ze denken over het onderwerp, zolang het burgerberaad loopt. Dat betekent ook dat eventuele waarnemers, bijvoorbeeld ambtenaren of leden van een stuurgroep of evaluatiegroep, geen contact hebben met deelnemers (ook al zou de afspraak zijn dat ze niet over het onderwerp spreken). En het is zeker niet de bedoeling dat er tussentijds verslag wordt gedaan over de meningsvorming in het beraad.
Tussentijdse berichten zijn wel van belang. Maar houd het bijvoorbeeld bij een kort verslag van de voorzitter over proces en sfeer. Alex Brenninkmeijer in zijn rol als voorzitter van het mini-burgerberaad in Amsterdam in 2021 voelde dit goed aan.
En tot slot het verslag dat ik schreef als toezichthouder -namens Bureau Burgerberaad- is openbaar en is aangeboden aan de gemeenteraad Vijfheerenlanden tegelijk met het eindadvies van het inwonersberaad. Als je het wilt lezen, stuur me een bericht. Ik ben nu verbonden aan TeamBurgerberaad, specialist in het uitvoeren van burgerberaden.
Louise Boelens, TeamBurgerberaad